Γιαννιτσά: Μαρτυρίες ελλήνων στρατιωτών σε εκδήλωση για τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο

Ιδιαίτερα σημαντική από πολλές απόψεις και εξόχως ενδιαφέρουσα όσο και διαφωτιστική κρίθηκε από τους παρευρισκόμενους ακροατές και θεατές που παρακολούθησαν την ομιλία του Ιωάννη Σταμούλου  πτυχιούχου Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων, Διδάκτορα  Ιστορίας, επιστημονικού συνεργάτη της Στρατιωτικής Σχολής Διοίκησης και Επιτελών, μέλους του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών, της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας και της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Στο φιλόξενο χώρο της αίθουσας του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας την  Δευτέρα 23-10-2017  έλαβε χώρα η 2η εκδήλωση της 22ης περίοδου 2017-18  με θέμα: «Ο  Ελληνοϊταλικός πόλεμος μέσα από τις μαρτυρίες Ελλήνων στρατιωτών» του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών που συνδιοργανώνεται από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» και την ΔΗΚΕΠΑ Πέλλας.
Την ομιλία προλόγισαν ο πρόεδρος της ΙΛΕΓ  «Ο Φίλιππος» Κωνσταντίνος Κάμτσης  και ακολούθως έλαβε τον λόγο ο Βασίλειος Τραούδας, μέλος του Δ.Σ. και υπεύθυνος του Α.Λ.Π. που υπογράμμισαν την σπουδαιότητα της εκδήλωσης, την επικαιρότητα της εισήγησης καθώς και το αρκούντως πλούσιο βιογραφικό  σημείωμα του ομιλούντα.  
Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940-41 καθώς και ο Ελληνογερμανικός του 1941 που αμέσως ακολούθησε σημάδεψαν ηρωικά, αλλά συνάμα και συγκλονιστικά  τη νεώτερη  και σύγχρονη ελληνική ιστορία. Τα γεγονότα σε ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο μετά την λήξη του Α΄Παγκόσμιου – ή μεγάλου όπως αποκλήθηκε από τους συγχρόνους του - Πόλεμου δημιούργησαν μια διαφορετική και συνάμα εύθραυστη κοινωνικοοικονομική κατάσταση μετά το 1918. Η διάλυση 3 αυτοκρατοριών της Γερμανικής, της  Αυστροουγγρικής και της Ρωσικής  και οι συνθήκες ειρήνης που υπογράφηκαν  επέδρασανλυτικά  στην πολιτική, την οικονομία και την κοινωνία της εποχής.
Η Ιταλία, παρά την συμμετοχή της στον πόλεμο στο πλευρό των Δυτικών Δυνάμεων, νοιώθει «αδικημένη» επειδή θεώρησε ότι τα αιτήματά της για περαιτέρω εδαφικές προσαρτήσεις δεν ικανοποιήθηκαν, η Γερμανία, η μεγάλη ηττημένη, έχασε εδάφη, πληθυσμούς και αποικίες. Λαοί και έθνη απέκτησαν κρατικές οντότητες. Η μεγάλη οικονομικοκοινωνική κρίση του 1929 είχε  δραματικές επιπτώσεις στις αναπτυγμένες μεν, αλλά  εξουθενωμένες  δε από τον αιματηρό πόλεμο χώρες.
Στην Ιταλία αναδεικνύεται πολιτικά ο Μπενίτο Μουσολίνι, πρώην στέλεχος του Σοσιαλιστικού κόμματος.  Το έτος 1919 ιδρύει τις  «ομάδες μάχης», κάνοντας αισθητή την παρουσία του στο πολιτικό  προσκήνιο και στα 1925 το φασιστικό κόμμα που ίδρυσε ο ίδιος, κερδίζοντας τις  εκλογές, αναδεικνύεται πρώτο κόμμα. Με την ανάληψη της εξουσίας από τον ίδιο  μπαίνει σε εφαρμογή το σχέδιό του: Η Μεσόγειος θάλασσα θεωρείται «mare nostrum». Το όνομά του έλαβε από το faschio=  δέσμη ξύλινων ράβδων  μαζί με τον πέλεκυ, που έφεραν οι σωματοφύλακες των Ρωμαίων αρχόντων και  αξιωματούχων. Ο Μπενίτο Μουσσολίνι, λαμβάνει τον τίτλο Ντούτσε=Δούκας και ξεδιπλώνει το φιλόδοξο όραμά του.  Διακηρύττει στις 24-5-1926 στην βουλή: θέλουμε μια Ιταλία ισχυρή, ασφαλή και οργα-νωμένη σύμφωνα με τα φασιστικά πρότυπα. Οι αποικίες της στην Ερυθραία, στην Λιβύη και στην Σομαλία δεν αρκούν. Χρειάζεται επειγόντως εκτεταμένο ζωτικό χώρο στην Αδριατική και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο Φασισμός  αντιμάχεται την ειρήνη  και το αίσθημα της υποχώρησης γιατί το θεωρεί ως στοιχείο αδυναμίας. Η ηττοπάθεια διαβρώνει το φρόνημα και τις συνειδήσεις των ανθρώπων.  Ο πόλεμος ενισχύει και τονώνει τις φυσικές, διανοητικές και σωματικές δυνάμεις των εμπολέμων.  Η αναβίωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας  αποτελεί επιτακτικό και βαθύτερο στόχο. Ο δε 20ός αι. θα είναι ο αιώνας του φασισμού. Η συνάντησή του και η συμμαχία με τον Αδόλφο Χίτλερ της Γερμανίας  και η πρόσθεση αργότερα της αυτοκρατορικής Ιαπωνίας στοχεύει στην δημιουργία του Άξονα. Μια σειρά από κράτη συμμαχούν μαζί τους ή μεταβάλλονται σε προτεκτοράτα:  Αυστρία, Βοημία, Κροατία, Φινλανδία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Αλβανία, Βουλγαρία, Σλοβακία κ.ά.     
Οι ιταλικές προκλήσεις φάνηκαν ξεκάθαρα όταν το Δεκαπεντάγουστο του 1940, γιορτή της Παναγίας, τορπίλισαν το πολεμικό πλοίο μας «’Ελλη». Στις 28-10-1940 η εισβολή των Ιταλών ξεκίνησε και ο πόλεμος έδειξε το σκληρό του πρόσωπο. Μέχρι τις 23-11-1940 οι Ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις αμύνονται σθεναρά και σε ορισμένα σημεία συμπτύσσονται. Το Γενικό Επιτελείο Στρατού, λαμβάνοντας υπόψιν την επιδείνωση των καιρικών συνθηκών  καταστρώνει συνεχώς σχέδια. Δίνει εντολή και οι φαντάροι μας  περνούν πλέον στην αντεπίθεση.  Βρίσκονται στα αγιασμένα χώματα της Βόρειας Ήπειρου. Απελευθερώνονται μια σειρά από πόλεις : Κορυτσά, Πόγραδετς,  Ερσέκα, Λεσκοβίκι, Αργυρόκαστρο, Κλεισούρα, Άγιοι Σαράντα, Χειμάρρα, Τεπελένι.  Οι ταλαιπωρημένοι Βορειοηπειρώτες με δακρυσμένα μάτια υποδέχονται τους απελευθερωτές. Ξεσπάσματα χαράς ακούγονται, οι ελληνικές σημαίες κυματίζουν παντού, οι κάτοικοι φιλεύουν τους αγωνιστές μας και περιθάλπουν, όπως μπορούν καλύτερα τους τραυματίες. Η κατάσταση στα πεδία των μαχών, όμως, είναι τραγική.  Κορμιά κείτονται στις λάσπες, τραυματίες αργοπεθαίνουν, ακρωτηριασμένοι βογγούν. Η ελευθερία έχει βαρύτατο τίμημα.
Οι μαρτυρίες των πρωταγωνιστών του βορειοηπειρωτικού έπους  προβληματίζουν και συγκλονίζουν . Ο Φώτιος Χιντάς από το Αχλαδοχώρι Γιαννιτσών καταθέτει τα βιώματά του. Εξαίρει τον ρόλο του Έλληνα αξιωματικού.  «προχωρούμε με πολλές δυσκολίες...Αυτοί φεύγανε... βρήκαμε δικά τους παρατημένα πυρομαχικά. Σφίγγουμε την καρδιά μας..». Ο Γεώργιος Δημόπουλος, υπέργηρος σήμερα, από την Καρυώτισσα Γιαννιτσών αφηγείται: «μόλις μπήκαμε σε ένα ελληνικό σπίτι, μας καλοδέχθηκαν...μας έβαλαν να ακούσουμε γραμμόφωνο....σαν μπήκαμε στην Κορυτσά οι ντόπιοι ξεχύθηκαν στους δρόμους. Πολλοί φώναζαν  ζήτω οι Έλληνες. Που τις βρήκανε άραγες τόσες σημαίες; » 

Ο Χρήστος Κανέλας Από την Πύλη Τρικάλων θυμάται: «Φτάσαμε στον Αώο ποταμό...λασπόνερα, κρύο και υγρασία..τα πόδια μας βουτάνε βαθιά στην λάσπη...στην κατάληψη της Κλειούρας είχαμε πολλά θύματα...εμένα κόντεψαν να με πιάσουν αιχμάλωτο...οι Ιταλοί πλησιάζουν επικίνδυνα και βρίσκονται πάνω σε ένα ύψωμα...δίπλα μας...Φθάνει ο συνταγματάρχης μας...παιδιά μην το αφήσετε το ύψωμα...κρατείστε.. κρατήσαμε για 15 ημέρες...λαβωμένοι και ακρωτηριασμένοι γύρω μας.. έπρεπε να πάρουμε το ύψωμα 1200. Ήταν θυμάμαι  κοντά πρωτοχρονιά... στις 4 τα ξημερώματα σήμανε συναγερμός... σηκωθήκαμε όλοι....από την παγωνιά τα αντίσκηνά μας δεν δίπλωναν..όποιος έχανε την σκηνή του πέθαινε από το ψύχος... Το ύψωμα 1200 έπεσε στα χέρια μας..κοντά 300 Ιταλούς αιχμαλώτους πιάσαμε...εκεί φάγαμε ψωμί και ντυθήκαμε...στην κατάληψη της Τρεμπεσίνας στις 31-1-1941  υποφέραμε πολύ...που να μπουμε εκεί μέσα σε τόσα χιόνια...θεωρούσαμε τον εαυτό μας πεθαμένο..πλησιάσαμε στα 30 μ. όποιος ζήσει.. είμασταν υποχρεωμένοι να πεθάνουμε...το πήραμε το ύψωμα 1321 πιάσαμε 30 Ιταλούς αιχμάλωτους. Εκεί οι αξιωματικοί μας έμαθαν από Ιταλούς αξιωματικούς ότι πέθανε ο Ιωάννης Μεταξάς (29-1-1941)».
Η νίκη στεφανώνει τα όπλα των Ελλήνων, οι θυσίες πολλές.  Στις 19-20/1/1941 έλαβε χώρα στην πόλη Σάλτσπουργκ της Αυστρίας συνάντηση ανώτατων αξιωματικών Ιταλών και Γερμανών.  Επικρατεί ανησυχία και αναστάτωση. Ο Μουσολίνι ζητάει από τον Χίτλερ συγκατάθεση για την εαρινή αντεπίθεσή του εναντίων των Ελλήνων. Βρίσκεται όμως σε δύσκολη θέση,  μετά το δραματικό αδιέξοδο που δημιούργησε ο υπερφίαλος ηγέτης. Ο τελευταίος καλεί πανστρατιά. Μάλιστα μεταβαίνει και ο ίδιος στο μέτωπο εκεί στην Βόρεια Ήπειρο. Ήταν ο μοναδικός ηγέτης που πλησίασε τόσο κοντά σε μάχη. Στις 6.30΄ ξημερώματα 9ης Μαρτίου 1941 ξεκινά η εξόρμηση των εχθρών...μας βομβαρδίζουν ανελέητα εμείς είμαστε υποχρεωμένοι να κρατήσουμε το ύψωμα 731...γύρω μας μόνον θάνατος...δεν άφησαν τίποτε όρθιο, τα δέντρα ξεριζώθηκαν, χαμήλωσε το ύψωμα από τους συνεχείς βομβαρδισμούς.  Εμείς τρέχαμε να κρυφτούμε,  σαν τα  ζουλάπια, μέσα στις γούβες που δημιουργούσαν με τις οβίδες τους τα 80 βομβαρδιστικά αεροπλάνα που μας σφυροκοπούσαν... πολεμούσαμε μέρες...από τους 215 άντρες απομείναμε 5-6!».
Ο  Ευάγγελος Κόγιας που υπηρετούσε στο 5ο Σύνταγμα Τρικάλων αναφέρει: «Φτάσαμε στο ύψωμα 731. κάναμε ορύγματα... παρά τις τρομακτικές απώλειες που είχαμε δεν χάσαμε το ηθικό μας.  Τα αεροπλάνα ανοίγουν μεγάλες λακκούβες με τις οβίδες τους. Φόβος παντού... το χειρότερο συναίσθημα είναι η αναμονή του θάνατου... ανελέητος βομβαρδισμός γνωστοί φίλοι και συγγενείς αφήνουν την τελευταία τους πνοή στο χιονισμένο τοπίο. Εμείς εξαγριωνόμαστε...θα πέσουμε μέχρις εσχάτων... θάρρος και ψυχραιμία...μην φοβόσαστε βρε παιδιά...Αέρα... τα καλομαθημένα παιδιά στον πόλεμο αποδεκατίζονταν.  Θυμάμαι ένα περιστατικό...ήταν ένα παλληκάρι, ντελικάτος χαρακτήρας, από τα μέρη της Καρδίτσας ο Τριανταφύλλου....πέθανε από το κρύο και την πείνα... ».
Ο Γιώργος Σακάς από το 5ο Σύνταγμα Τρικάλων, με ιδιαίτερη ευαισθησία στην ψυχολογία  του στρατιώτη εστιάζει στην δοκιμασία της ψυχής, διηγείται: «ήταν ένας γνωστός...καθόνταν δίπλα στα κούρβουνα και κλαψούριζε...πέθανε από το κρύο. ..θυμάμαι και κάποιον κασερομάστορα (τυροκόμος)...πάει και αυτός...πως να αντέχει στην φρίκη του πόλεμου ...όποιος αργοπορούσε στη μάχη ή και υποχωρούσε η ποινή του ήταν θάνατος δια τουφεκισμού. Φοβόμασταν και την ποινή...   Υπήρχε  φόβος αλλά και ενθουσιασμό μαζί.  Θα πάμε να πιάσουμε τον Μπενίτο (Μουσολίνι)!...είχαμε άξιο  δοικητή. Ήταν ένας αξιωματικός, παλληκάρι από την Κρήτη ο Σκυβαλάκης...πολεμούσε  όρθιος...δεν φοβόταν τον εχθρό...πάει πέθανε κι αυτός. Σκληρός και φοβερός ο πόλεμος.. ». O Κάρλ-Φίλιπ φον Κλαούζεβιτς, ο Πρώσσος   αξιωματικός, θεωρητικός του πόλεμου και συγγραφέας, θα  ωχριούσε  μπροστά σε αυτά που βίωσαν οι μαχητές του 1940-41.
Ο Αριστοτέλης θεωρούσε  την ανδρεία ως αρετή που εκδηλωνόταν από το εσωτερικό κόσμο, από τα κατάβαθα της ψυχής κι όχι ως επιβολή άνωθεν.   Οι βασικότεροι παράμετροι του πόλεμου είναι: η ανάγκη να πολεμήσει και να επιβιώσει ο άνθρωπος, ο παράγοντας τύχη συμβάλλει  κατά πολύ «..εκεί μέσα για να γλυτώσεις, πρέπει να έχεις τύχη ως τον Κόζιακα (βουνό των Τρικάλων)»,  η γαλούχηση με ιδανικά όπως πατρίδα,  θρησκευτική πίστη «εκ θαύματος έγιναν...παρακαλούσαμε τον Θεό, την Παναγία..», ελπίδα, αξίες και ιδανικά,  αφοσίωση στον ηγέτη, η παρουσία γενναίου, έμπειρου και τολμηρού αξιωματικού εμπνέει τον φαντάρο, το επαρκές σιτηρέσιο,  η ποιότητα της διατροφής, η ανάπαυση του πολεμιστή κ.ά. 
Άλλη σημαντική παράμετρος του πόλεμου είναι η ψυχική υγεία και ισορροπία του πολεμιστή,  το ξεπέρασμα του  φόβου του θάνατου,  η αντιμετώπιση του  στρες της μάχης. Κάποιοι  στρατιώτες γίνονται απαθείς. Κάποιοι καταλαμβάνονται από αμόκ. Η εξάντληση του πολεμιστή είναι δεδομένη. Η ψυχική, πνευματική και σωματική κόπωση αγγίζει τους πάντες. Ο βομβαρδισμός μιας περιοχής ή πόλης είναι μια τραυματική εμπειρία για τις ψυχές των πολεμιστών και των αμάχων. Γιατροί, ψυχολόγοι, βιολόγοι και άλλοι επιστήμονες συχνά αναφέρονται  στις διαταραχές συμπεριφοράς, στο μετατραυματικό στρες, την αγωνία, τους  ενοχλητικούς εφιάλτες που νοιώθουν παλαίμαχοι πολεμιστές ή ακόμη και γυναικόπαιδα που έζησαν τραγικά πολεμικά γεγονότα, στην απομόνωση που αισθάνονται  πρώην πολεμιστές κ.α.   
Στη μάχη του Ελ Αλαμέιν έγιναν επιστημονικές παρατηρήσεις σε ευρεία κλίμακα,  στον πόλεμο του Λίβανου το 1982 Ισραηλινοί ειδικοί προέβησαν σε  σχετικές μελέτες, ενώ και η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση κατέγραψε τα τελευταία χρόνια σειρά μελετών γύρω από το θέμα που απασχολεί χιλιάδες ανθρώπους.
Ο νομός Πέλλας πλήρωσε βαρύ τίμημα στο βωμό της ελευθερίας: 281 νεκροί και πολύ περισσότεροι τραυματίες στον πόλεμο κατά των εισβολέων Ιταλών.
Στο δεύτερο μέρος της εισήγησης παρουσιάστηκε ολιγόλεπτο απόσπασμα από την εμβληματική ταινία του Θεσσαλονικιού σκηνοθέτη Τάκη Κανελόπουλου  που παρουσιάστηκε  το έτος 1962 στην κινηματογραφική οθόνη με τον τίτλο «Ουρανός». Το έργο εστιάζει - εκτός των άλλων - και στην ψυχολογία των πολεμιστών, στην ανθρώπινη διάσταση των πρωταγωνιστών και στις επιπτώσεις που έχει ο πόλεμος στις συνήθειες, τα ήθη και τον χαρακτήρα των απλών και ανώνυμων - εν πολλοίς - συναθρώπων μας.
Τα  πολλά ερωτήματα που τέθηκαν από το ακροατήριο, οι εξαιρετικές κριτικές, η άρτια παρουσίαση και γενικά η άψογη εικόνα της  όλης εκδήλωσης φανερώνουν άλλη μια φορά το υψηλό επίπεδο του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου και το γεγονός ότι ως θεσμός, πλέον, έχει καθιερωθεί  θετικά στην συνείδηση των πολιτών της περιοχής μας.
Λάζαρος Η. Κενανίδης,  θεολόγος  διδακτορας Α.Π.Θ.
μέλος του Δ.Σ. της  Ι.Λ.Ε.Γιαννιτσών  «Ο Φίλιππος»
δ/ντής του 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος»
Η επόμενη εκδήλωση του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών προγραμματίστηκε για την:
ΔΕΥΤΕΡΑ 13 NOEMΒΡΙΟΥ 2017 ΩΡΑ 19.30΄ ΑΙΘΟΥΣΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ
ΘΕΜΑ: «Εξερεύνηση του διαστήματος και πειράματα σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας».
ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Θεόδωρος ΚΑΡΑΠΑΝΤΣΙΟΣ, καθηγητής Εργαστηρίου Χημικής και Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας του Τμήματος Χημείας της Σχολής Θετικών Επιστημών του Α.Π.Θ.