Χρυσή: Η πατρίδα της νεομάρτυρος Αγίας Χρυσής και το θρυλικό κάστρο

Η Χρυσή (Τοπική Κοινότητα Χρυσής - Δημοτική Ενότητα Εξαπλατάνου), ανήκει στον δήμο Αλμωπίας, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το πρόγραμμα “Καλλικράτης”.
Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, η Χρυσή ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Χρυσής, του πρώην Δήμου Εξαπλατάνου του Νομού Πέλλας.
Η Χρυσή, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, αριθμεί 395 κατοίκους, κύρια ασχολία των οποίων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Ανατολικά του χωριού είναι χτισμένο κάστρο από την εποχή του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου.
Το χωριό αυτό είναι η πατρίδα της νεομάρτυρος Αγίας Χρυσής, που εορτάζεται στις 13 Οκτωβρίου εκάστου έτους και από την οποία προφανώς πήρε το όνομά του. Προηγουμένως ονομαζόταν Σλάτενα.
Με λαμπρότητα και κατάνυξη πραγματοποιείται κάθε χρόνο η ο ετήσιος εορτασμός της μνήμης στης Αγίας Νεομάρτυρος Χρυσής στον τόπο της καταγωγής και του μαρτυρίου της.
Την παραμονή της εορτής τελείται ο Πανηγυρικός Εσπερινός στον Ιερό Ναό της Αγίας Χρυσής. 

Το κάστρο

Το χωριό είναι χτισμένο στους πρόποδες ενός λόφου που στέ¬φεται από ένα ερειπωμένο φρούριο. Έχει υψόμετρο 120μ., το χαμηλότερο στην Αλμωπία. Κατά την απελευθέρωση από τους Τούρκους είχε το όνομα Σλάτινο (=Χρυσή). Στα 1859 επισκέφθηκε το χωριό ο Μ. Delacoulonche, μέλος της Γαλλι¬κής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα, εντόπισε το κάστρο και το ταύτι¬σε με την αρχαία Ευρωπό, που κατά τη γνώμη του στα πρωτοχριστιανικά χρόνια μετονομάστηκε Αλμωπία και από τον 100 μ. Χ. αιώνα Μογλενά. Το χωριό το αναφέρει Σλάτινο και την περιοχή Παλαιό κάστρο.
Στα 1934 ο καθηγητής Α. Κεραμόπουλος επισκέφθηκε το κάστρο και το ταύτισε με τη Διοκλητιανούπολη, έδρα επισκοπής του 90υ αιώνα υπαγόμενης στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, η οποία κατά τον ίδιο μετονομάσθηκε αργότερα Μογλενά. Σήμερα οι αρχαιολόγοι αποδέχονται ανεπιφύλακτα την ταύτιση της Χρυσής με τα βυζαντινά Μογλενά και του κάστρου της με το αναφερόμενο από βυζαντινούς συγγραφείς. Το κάστρο της Χρυσής κηρύχθηκε το 1980 αρχαιολογικός χώρος και το 1985 – 87 διενεργήθηκε σ’ αυτό ανασκαφή από την αρχαιολόγο Δ. Ευγενίδου, αφού στο μεταξύ, ιδιαίτερα μετά το 1922.
Το κάστρο περικλείει έκταση 40 περίπου στρεμμάτων. Εκτενής αναφορά στο κάστρο γίνεται από τον ιστορικό του 11 ου μ.Χ. αι. Κεδρηνό, ο οποίος περιγράφει την πολιορκία και εκπόρθηση των Μογλε¬νών το 1016 μ.Χ. από το Βασίλειο το Βουλγαροκτόνο κατά τους πολέμους του εναντίον του τσάρου των Βουλγάρων Σαμουήλ (βλέπε Ιστορία). Η κατοίκηση της Χρυσής, βέβαια, τεκμηριώνεται από τα χρόνια της εποχής του Σιδήρου (1100 Π.Χ. έως700 π.Χ.).
Στην τοποθεσία «Δυνατό Καραγάτσι», που τη χαρακτηρίζουν τρεις κατά σειρά λόφοι, έχουν βρεθεί τάφοι Αλμώπων αυτής της εποχής με κτερίσματα χάλκινες οκτώσχημες πόρπες, χάλκινα σπειρωτά βραχιόλια και σιδερένιες αιχμές δοράτων και ακοντίων. Από τη Χρυσή προέρχονται ακόμη ένα μαρμάρινο ανάγλυφο Θρακός ιππέως και μια επιτύμβια πλάκα με παράσταση μιας οικογένειας, μνημεία των ρωμαϊκών χρόνων. Επίσης, μια ενεπίγραφη πλάκα που αναφέρει πιθανόν το όνομα του Ιλαρίωνα, του πρώτου γνωστού επισκόπου Μογλενών, που ξέρουμε ότι ενταφιάστηκε στα Μογλενά περίπου το 1164 μ.Χ. 
Στην κορυφή ενός από τους τρεις λόφους που προαναφέρθηκαν υπάρχει το Σερβικό Νεκροταφείο, που ήταν σε χρήση μέχρι τον Εμφύλιο ως νεκροταφείο των Προσφύγων. Εκεί ενταφιάστηκαν νεκροί στρατιώτες των Σέρβων που κατείχαν την οχυρή τοποθεσία στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο νεκροταφείο υψώνεται ένα όμορφο επιτύμβιο μνημείο, που ανατινάχτηκε από χρυσοθήρες. 
Στο ύψος της Αλώρου (Δήμος Αριδαίας), στις παρυφές της Χρυσής, ο χώρος που διασχίζεται από τον ποταμό λέγεται ‘Καρά Ντερέ’. Σ’ αυτό το σημείο καταλήγουν όλα τα επιφανειακά ύδατα της Αλμωπίας. Εδώ σώζονται και τα ερείπια μιας γέφυρας, γνωστής ως Γέφυρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αν και δεν έχει μελετηθεί και προσεχθεί αυτό το μνημείο, η ύπαρξή του ενισχύει τη σπουδαιότητα της Χρυσής σε παλαιότερους χρό¬νους και δίνει μια σοβαρή ένδειξη για την κύρια διέξοδο της Αλμωπίας μέ¬σω Κρανιάς. Σε οικισμούς του Καρά Ντερέ αναφέρει η παράδοση ότι έγινε και ο πρώ¬τος εξισλαμισμός κατοίκων μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Τούρκους. 
Γέννημα της Χρυσής είναι η νεομάρτυς Αγία Χρυσή, που μαρτύρησε την 13η Οκτωβρίου του 1795 και το μαρτύριο της οποίας ιστορείται στη Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ. 
Διοικητικές μεταβολές από το 1918 – 1997
09/07/1918: Ο οικισμός Ζλάτινα προσαρτάται στην Κοινότητα Κωστούργιαννης
18/03/1926: Ο οικισμός Ζλάτινα της Κοινότητας Ξυφονείας μετονομάζεται σε Χρυσή.
08/02/1930: Σύσταση της Κοινότητας Χρυσής με την απόσπαση του οικισμού Χρυσή από την Κοινότητα Ξυφονείας και τον ορισμό του ως έδρα της Κοινότητας Χρυσής.
04/12/1997: Η Κοινότητα Χρυσή καταργείται και συνενώνεται με το Δήμο Εξαπλατάνου (Πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας).

Πρόεδρος του Τοπικού Συμβουλίου Χρυσής είναι ο Δημήτρης Ιασονίδης.

Share on Google Plus